زبان يوناني در شعر مولانا

توفيق سبحاني 

 در مقاله زير، به اجمال درباره بخشي از شعرهاي كم شناخته حضرت مولانا مطالبي ذكر شده است. در حقيقت اشعار تركيبي مولانا يا به اصطلاح ملمعات مي بايد خود موضوع تحقيقي وسيع و جداگانه باشد. اطلاع وسيع مولانا بر چند فرهنگ و چندين زبان، و حضور او در قونيه اي كه مركز گفتگوي اديان و فرهنگ ها بود نمي توانست براي او منشأ معرفتي وسيع و همه جانبه نباشد. از جمله زبان محلي خاصي از منشعبات يوناني كه در آناطولي رايج بود. مولانا و سلطان ولد فرزند و خليفه وي بعد از حسام الدين در حال حاضر، مراجع منحصر بفرد مطالعه در اين عرصه اند.

  در لابلاي غزليات فارسي و گاه عربي مولانا جلال‌الدين رومي به ملمعاتي برمي‌خوريم كه يوناني است. در نسخه 68 ـ 69 موزه مولانا كه مورد استفاده مرحوم استاد بديع‌الزمان فروزانفر در تصحيح كليات شمس بوده، و اينجانب از روي آن نسخه ديگري را به نام ديوان كبير ـ كليات شمس تبريزي در 1386 در انتشارات انجمن آثار و مفاخر فرهنگي فراهم كردم كه در 1389 نيز با تجديد نظر و اصلاحات بار ديگر چاپ شد، اكثر كلمات يوناني مشكول شده است. در نسخه برگردان آن كه موسسه حكمت و فلسفه ايران در 1386 تهيه كره است، آن اعراب‌ها را مي‌توان مشاهده كرد.

در سال‌هاي 1360ـ 1361 كه مشغول ترجمه كتاب مولانا جلال‌الدين، زندگاني، فلسفه، آثار و گزيده‌يي از آنها از مرحوم عبدالباقي گولپينارلي بودم، در فصلي از آن كتاب، تحت عنوان شعر از ديدگاه مولانا، بخشي هم به ادبيات يونان در آثار مولانا اختصاص داشت. مرحوم عبدالباقي در اين زمينه هم متحمل زحماتي شده بود و ابيات و مصراع‌هاي يوناني را خارج‌نويسي كرده و با دوستان و دانشمندان يوناني در ميان نهاده بود. يكي از آن دانشمندان به نام ولاديمير ميرميراوغلي كه وكيل دادگستري و مولف كتابي به نام دراويش بوده كه در سال 1940 در آتن به چاپ رسيده، و به سبك زبان يوناني رايج آناطولي هم وقوف داشته، آن بيت‌ها و مصراع‌ها را به تركي ترجمه كرده است.

زنده ياد عبدالباقي ضمن بحث درباره زبان مولانا مي‌نويسد كه مولانا هم در مثنوي و هم در ديوان كبير زبان عاميانه به كار برده است. اين حكم هم در مورد اشعار فارسي مولانا و هم اشعار عربي او صدق مي‌كند. احتمال داده است كه مولانا تا حدي زبان يوناني را مي‌دانسته كه قادر بوده آثار فلاسفه و اشعار شاعران كهن يوناني را در متون اصلي آنها مطالعه كند. اين نظر خود را با ميرميراوغلي در ميان گذاشته، ميرميراوغلي گفته است كه متوني به زبان يوناني از عصر مولانا در دست است، زبان يوناني كه در اشعار مولانا به كار رفته، زبان عامه مردم است.

مولانا از راهبان مسيحي دوستاني داشت. در نزديكي قونيه «دير افلاطون» بود. مولانا گاهي به ديدار راهبي كه در آن دير بود مي‌رفت. و احتمالاً با آن دوست راهب به زبان يوناني سخن مي‌گفت.

ميرميراوغلي به نوشته مرحوم گولپيناري به استثناي يكي دو كلمه بقيه اشعار را به تركي برگردانده و به وي داده‌اند. چند كلمه ناخوانا و نامعلوم را من به مرحوم شرف‌الدين خراساني «شرف» نشان دادم. آن مرحوم هم آن چند كلمه را خواند. خداوند غريق رحمتش فرمايد. اينك آن ابيات به ترتيب ديوان كبير چاپ انجمن آثار و مفاخر فرهنگي كه در كنار آنها شماره غزل در كليات شمس تصحيح زنده‌ياد فروزانفر هم قرار دارد:

شعر را می توانید در ادامه مطلب مشاهده کنید
 

کاربر گرامی !!

با ارز پوزش از شما به علت آماده نبودن شعر ها امکان مشاهده وجود ندارد%

لطفا از امکانات دیگر این سایت استفاده کنید